Zaangażowanie PSE w wymienionych obszarach obejmuje działania wdrożeniowe i rozwojowe na poziomie europejskim, regionalnym i lokalnym. Koordynacja działań, mająca na celu w szczególności zapewnienie terminowego osiągania wymaganych zdolności biznesowych w obszarze Market Coupling, jest realizowana w ramach utworzonego w spółce dedykowanego zadania biznesowego realizowanego przez pracowników merytorycznych wspieranych przez powołany do tego celu zespół organizacyjno-kompetencyjny. W ten sposób, poza realizacją bieżących zadań z obszaru Market Coupling, w naszej organizacji budowane są kompetencje, które pozwolą na sprawne wdrażanie przyszłych zmian.
Ponadto, PSE są zaangażowane w proces weryfikacji obszarów rynkowych (Bidding Zone Review - BZR) – istotny dla funkcjonowania połączonych rynków. Głównym celem BZR jest wskazanie optymalnej, tj. spełniającej kryteria określonych w CACM, konfiguracji obszarów rynkowych w Europie.
WPŁYW NA GOSPODARKĘ I RYNEKIntegracja polskiego rynku z rynkami europejskimi
Integracja polskiego rynku energii z rynkami europejskim (Market Coupling) odbywa się w kilku podstawowych obszarach:
- Jednolitego łączenia Rynków dnia następnego (Single Day-Ahead Coupling – SDAC);
- Jednolitego łączenia Rynków dnia bieżącego (Single Intraday Coupling – SIDC);
- Łączenia rynków bilansujących;
- Bidding Zone Review.
SDAC
SDAC to mechanizm jednolitego łączenia Rynków dnia następnego o zasięgu europejskim, w ramach którego złożone zlecenia są kojarzone w procesie symultanicznym, w ramach dostępnych możliwości przesyłowych.
Centralnym segmentem europejskiego modelu rynku energii elektrycznej ma być Rynek dnia następnego oparty o proces łączenia rynków – Market Coupling (MC), z bramką handlową o godz. 12:00. To mechanizm, w ramach którego ceny giełdowe dla każdego obszaru rynkowego w Europie mają być wyznaczane w sposób skoordynowany we wspólnym procesie z jednym punktem obliczeniowym. Alokacja zdolności przesyłowych ma się odbywać na podstawie różnicy cen pomiędzy poszczególnymi obszarami rynkowymi. Jest to więc model aukcji typu implicit, tj. łączących obrót prawami przesyłowymi i energią elektryczną. Uczestnicy rynku nie dokonują rezerwacji zdolności przesyłowych na potrzeby realizacji swoich transakcji transgranicznych, a jedynie transakcji zakupu i sprzedaży energii na rynku, do którego są przypisani geograficznie. Alokacja zdolności przesyłowych przez mechanizm MC odbywa się automatycznie w trakcie dokonywania obrotu energią, w sposób maksymalizujący łączną nadwyżkę rynkową (ang. market surplus).
Implementacja europejskiego Market Coupling odbywa się w ramach projektów regionalnych, które następnie są łączone w projekt paneuropejski (SDAC). Dla PSE najważniejszym projektem wdrożonym w czerwcu 2022 r. był projekt CORE FBMC, polegający na łączeniu rynków w oparciu o metodykę alokacji zdolności przesyłowych typu implicit opartej na metodzie FBA w obszarze Europy kontynentalnej. Mechanizm FBA pozwala na łączenie Rynków dnia następnego w sposób oparty na rozpływach energii elektrycznej.
Region Core (CCR Core) stanowi Region Wyznaczania Zdolności Przesyłowych (Capacity Calculation Region – CCR) obejmujący granice obszarów rynkowych między następującymi państwami członkowskimi UE: Austrii, Belgii, Chorwacji, Czech, Francji, Niemiec, Węgier, Luksemburga, Holandii, Polski, Rumunii, Słowacji i Słowenii.
Operacyjne uruchomienie DA Core FBMC nastąpiło 8 czerwca 2022 roku.
Kolejnym, po wdrożeniu metody FBA, krokiem w rozwoju SDAC będzie implementacja 15-minutowych produktów rynkowych.
Price Coupling of Regions
Price Coupling of Regions (PCR) to inicjatywa europejskich giełd energii mająca na celu stworzenie jednego rozwiązania łączenia rynków dla wyznaczania cen energii elektrycznej w całej Europie i alokacji transgranicznych zdolności przesyłowych w horyzoncie dnia następnego. Oczekuje się, że tak zintegrowany europejski rynek energii elektrycznej zapewni zwiększenie płynności i efektywności handlu oraz zwiększenie dobrobytu społecznego (social welfare).
Inicjatywa giełd energii objęła pierwotnie Rynki dnia następnego w: Austrii, Belgii, Czechach, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Niemczech, Włoszech, Łotwie, Litwie, Luksemburgu, Holandii, Norwegii, Portugalii, Hiszpanii, Szwecji, Szwajcarii oraz Wielkiej Brytanii. Sama inicjatywa powstała w 2009 r., a strony PCR podpisały umowę o współpracy w czerwcu 2012 roku. Jest otwarta dla innych europejskich giełd energii elektrycznej, które chcą się do niej przyłączyć. W 2016 r. do PCR przystąpiła polska Towarowa Giełda Energii.
SIDC
SIDC to mechanizm jednolitego łączenia Rynków dnia bieżącego o zasięgu europejskim, w ramach którego złożone zlecenia są kojarzone w procesie symultanicznym, w ramach dostępnych możliwości przesyłowych.
Polski obszar rynkowy jest operacyjnie włączony do SIDC od 19 listopada 2019 roku.
Działania realizowane obecnie mają na celu zapewnienie poprawnego działania operacyjnego oraz właściwego rozwoju SIDC. Obejmują one inicjatywy o zasięgu europejskim. Równolegle realizowane są inicjatywy lokalne, których głównym celem jest rozszerzenie zasięgu SIDC o kolejne obszary rynkowe.
- Inicjatywy o zasięgu europejskim
Nasza spółka jest zaangażowana w inicjatywy o zasięgu europejskim poprzez uczestnictwo w komitetach sterujących oraz grupach eksperckich SIDC. Do najważniejszych inicjatyw w zakresie rozwoju SIDC w horyzoncie kilku następnych lat należą:
i. wprowadzenie trybu aukcyjnego (Intraday Auctions – IDA), w ramach którego dla poszczególnych obszarów rynkowych będą wyznaczane ceny stanowiące podstawę do wyznaczania przychodu z alokacji (congestion rent) dla poszczególnych granic,
ii. implementacja 15-minutowych produktów rynkowych,
iii. wdrożenie rozwiązania pozwalającego na automatyczne uwzględnianie strat przesyłowych na połączeniach HVDC,
iv. wdrożenie metody FBA jako docelowego rozwiązania dla SIDC.
Wdrożenie FBA w SIDC będzie poprzedzone kilkoma etapami wdrażania skoordynowanego wyznaczania zdolności przesyłowych (Intraday Capacity Calculation – IDCC), w ramach którego zdolności NTC dla poszczególnych granic będą wyodrębniane z domeny Flow-Based wyznaczonej dla rynku Intraday.
- Inicjatywy lokalne
We wrześniu 2021 r. mechanizmem SIDC zostały objęte Włochy. W IV kwartale 2022 r., w ramach tzw. czwartej fali wdrażania, planowane jest dołączenie do SIDC obszarów rynkowych Słowacji i Grecji.
Dołączenie do SIDC słowackiego obszaru rynkowego będzie oznaczało możliwość dołączenia do czterech granic Polski (CZ-PL, DE-PL, LT-PL, PL-SE) aktualnie objętych mechanizmem SIDC także granicy PL-SK, co pozwoli na wygaszenie stosowanego dla tej granicy tymczasowego rozwiązania dla Rynku dnia bieżącego opartego na mechanizmie aukcji typu explicite.
Rys. Ewolucja dołączania poszczególnych obszarów rynkowych do mechanizmu SIDC
Rynki bilansujące
Oprócz integracji segmentów Rynku dnia następnego i bieżącego, PSE pracują również aktywnie nad integracją rynków bilansujących w Europie, zgodnie z wymaganiami Rozporządzenia Komisji (UE) 2017/2195 z 23 listopada 2017 r. ustanawiającego wytyczne dotyczące bilansowania (dalej: EB GL).
Rozporządzenie EB GL przewiduje integrację europejskiego rynku bilansującego poprzez wdrożenie czterech platform:
- Europejska platforma wymiany energii bilansującej z rezerw zastępczych
- Wymagany czas aktywacji: 30 minut
- Wdrażana w ramach projektu TERRE uruchomionego 15.01.2020 roku.
- Europejska platforma wymiany energii bilansującej z rezerw odbudowy częstotliwości z aktywacją nieautomatyczną
- Wymagany czas aktywacji: 15 minut.
- Wdrażana w ramach projektu MARI, planowe uruchomienie w lipcu 2022 roku.
- Europejska platforma wymiany energii bilansującej z rezerw odbudowy częstotliwości z aktywacją automatyczną
- Aktywacja poprzez kontroler automatyczny w czasie do 5 minut.
- Wdrażana w ramach projektu PICASSO, planowe uruchomienie w czerwcu 2022 roku.
- Europejska platforma dla procesu kompensowania niezbilansowań
- Oparta o unikanie aktywacji energii bilansującej z rezerw automatycznych w przeciwnych kierunkach przez sąsiadujących OSP.
- Wdrożona w ramach projektu IGCC (działa w Niemczech i krajach sąsiednich).
- Europejskie uruchomienie procesu IGCC nastąpiło w czerwcu 2021 roku.
Nasza organizacja uczestniczy aktywnie we wszystkich projektach wdrożeniowych europejskich platform bilansujących. W ramach prac w ENTSO-E bierzemy udział w przygotowaniu szczegółowych metodyk wymaganych przez Rozporządzenie EB GL. Od lutego 2020 r. nasza spółka działa operacyjnie w projekcie IGCC. Przyłączenie do platformy TERRE planowane jest na 2023 r., zaś do platform MARI i PICASSO na lipiec 2024 roku.
Bidding Zone Review
PSE biorą czynny udział w procesie europejskiego przeglądu obszarów rynkowych (Bidding Zone Review), uruchomionym na podstawie art. 14 Rozporządzenia PE i Rady (UE) 2019/943. Przegląd obszarów rynkowych to zadanie OSP polegające na przeprowadzeniu symulacji, analizy i porównania wyników działania rynku energii dla obecnej i alternatywnych konfiguracji obszarów rynkowych. Zadanie ma na celu wskazanie możliwości usprawnienia działania tychże obszarów poprzez utworzenie nowych obszarów rynkowych wydajniejszych pod względem efektywności ekonomicznej i możliwości handlu międzyobszarowego, przy jednoczesnym zachowaniu bezpieczeństwa dostaw energii. Nowe obszary rynkowe powinny odzwierciedlać popyt i podaż na energię, umożliwić efektywne zarządzanie ograniczeniami sieciowymi, a także poprawić ogólną wydajność rynku i jego bezpieczeństwo operacyjne.
Zgodnie z metodyką przyjętą przez ACER dla procesu Bidding Zone Review, ENTSO-E we współpracy z OSP wyznaczyli ceny węzłowe LMP (Locational Marginal Prices) na potrzeby opracowania ww. alternatywnych konfiguracji obszarów rynkowych przez ACER. Obecnie ACER pracuje nad wyznaczeniem alternatywnych konfiguracji obszarów rynkowych w Europie. Po otrzymaniu alternatywnych konfiguracji obszarów rynkowych od ACER operatorzy systemów przesyłowych będą mieli 12 miesięcy na wykonanie Bidding Zone Review.
Przegląd obszarów rynkowych kończy się wspólną propozycją zaangażowanych OSP ws. zmiany lub utrzymania konfiguracji obszarów rynkowych. Propozycja zaangażowanych OSP podlega przyjęciu jednomyślną decyzją OSP, a następnie jest przedkładana właściwym państwom członkowskim lub wyznaczonym przez nich właściwym organom.
Kluczowe osiągnięcia współpracy międzynarodowej
Operacyjne uruchomienie Interim Market Coupling
17 czerwca 2021 r. nastąpiło operacyjne uruchomienie projektu Interim Market Coupling (SDAC). Projekt połączył Rynki dnia następnego energii elektrycznej w Polsce i państwach 4MMC (Czechy, Słowacja, Węgry, Rumunia) z największym w Europie rynkiem MRC poprzez wprowadzenie alokacji zdolności przesyłowych typu implicit na sześciu granicach (PL-DE, PL-CZ, PL-SK, CZ-DE, CZ-AT, HU-AT). Interim MC nie wprowadził zmian w sposobie wyznaczania międzyobszarowych zdolności przesyłowych, które nadal są wyznaczane przez OSP metodą NTC (Net Transfer Capacity), jednak zmienił sposób ich alokacji.
Realizacja projektu doprowadziła do wdrożenia Jednolitego łączenia Rynków dnia następnego (Single Day-Ahead Coupling) niemal w całej Europie. Oznacza to wprowadzenie jednej wspólnej aukcji na giełdach energii elektrycznej dla uczestników rynku we wszystkich krajach objętych obszarami MRC i 4M MC w ramach mechanizmu łączenia Rynków dnia następnego.
Dzięki projektowi Interim MC, Polska jest w pełni zintegrowana w ramach europejskiego mechanizmu łączenia Rynków dnia następnego. Rozwiązaniem docelowym dla polskiego Rynku dnia następnego będzie przejście na metodę Flow-Based wyznaczania zdolności przesyłowych.
Wdrożenie wspólnego zarządzania dla SDAC i SIDC (SDAC/SIDC)
SDAC/SIDC joint governance wdrożono w celu zapewnienia właściwej koordynacji oraz poprawy efektywności procesu podejmowania decyzji dotyczących wdrażania, rozwoju i operacyjnej obsługi SDAC i SIDC. Pierwszym elementem SDAC/SIDC joint governance było utworzenie wspólnego Komitetu Sterującego – Market Coupling Steering Committee (MCSC), który rozpoczął działanie na początku 2022 roku. W kolejnym kroku jest planowane wdrożenie w MCSC podejmowania decyzji w oparciu o większość kwalifikowaną (Qualified Majority Voting – QMV). Ustanowiono również forum służące wymianie wiedzy i poglądów pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w SDAC i SIDC – Market Coupling Consultive Group (MCCG). Podmioty mogące uczestniczyć w MCCG to: Regulatorzy (NRAs), ACER, EC, TSO, NEMO i uczestnicy rynku.
Wyznaczenie cen węzłowych LMP w Europie
ENTSO-E we współpracy z OSP przeprowadzili symulację rynku węzłowego w Europie. Celem zadania było wyznaczenie cen węzłowych LMP (Locational Marginal Prices), które ACER wykorzysta do opracowania alternatywnych konfiguracji obszarów rynkowych w Europie dla procesu Bidding Zone Review.
Symulację rynku węzłowego w Europie przeprowadzono dla reprezentatywnych 8 tygodni roku 2025. Była to pierwsza tak zaawansowana i przeprowadzona na tak szeroką skalę symulacja LMP. 4 marca 2022 r. jej podstawowe wyniki zostały przekazane do ACER, a miesiąc później przekazano do ACER symulacje uzupełniające oraz analizę wrażliwości na zmianę założeń do symulacji.
Realizacja działań w ramach inicjatywy TSC/TSCNET
Aktywnie współpracujemy z europejskimi operatorami w ramach inicjatywy TSO Security Cooperation (TSC). Członkami TSC jest 14 operatorów z Europy Środkowej. Celem inicjatywy jest zwiększenie bezpieczeństwa pracy połączonych systemów elektroenergetycznych w regionie, w tym KSE, poprzez intensyfikację regionalnej współpracy międzyoperatorskiej, która aktualnie obejmuje procesy identyfikacji zagrożeń oraz stosowanie odpowiednich międzyoperatorskich środków zaradczych.
Jesteśmy udziałowcem spółki TSCNET. Mamy swojego przedstawiciela w Walnym Zgromadzeniu oraz w Radzie Nadzorczej TSCNET, składającej się obecnie z 5 członków. W realizację działań wynikających z zadań struktur decyzyjnych i roboczych TSC zaangażowanych jest kilku przedstawicieli PSE.
Synchronizacja systemów krajów bałtyckich
PSE są czynnie zaangażowane w proces rozszerzania systemu synchronicznego Europy kontynentalnej (EK) o systemy krajów bałtyckich (KB). W październiku 2018 r. Plenarne Zgromadzenie Grupy Regionalnej Europy Kontynentalnej Stowarzyszenia Europejskich OSP (ENTSO-E RGCE Plenary) wyraziło zgodę na uruchomienie stosownej procedury rozszerzenia. Do koordynacji procesu powołano grupę roboczą, której pracami kieruje przedstawiciel PSE.
W maju 2019 r. weszła w życie umowa określająca warunki przyszłego synchronicznego przyłączenia systemu KB do systemu EK. Umowa zawiera tzw. zbiór wymagań –listę szczegółowych warunków technicznych wymaganych od OSP z KB, które mają zapewnić bezpieczną pracę systemów po synchronizacji. Jednym z głównych infrastrukturalnych elementów wpisanych do zbioru jest podmorskie połączenie stałoprądowe Polska-Litwa (Harmony Link). W 2021 r. uruchomiono szereg prac studialnych, których celem jest przygotowanie systemów oraz OSP z KB do synchronizacji. PSE są liderem konsorcjum OSP powołanego do wykonania tego zadania. Zakończenie prac przewidziane jest na koniec 2022 roku.
W grudniu 2019 r. PSE i LITGRID otrzymały z mechanizmu UE Łącząc Europę (CEF, Connecting Europe Facility) 10 mln euro dofinansowania dla działań realizowanych w ramach fazy przygotowawczej tego projektu.
W grudniu 2020 r. PSE i OSP z KB podpisali z unijną Agencją Wykonawczą ds. Innowacji i Sieci INEA umowę grantową przyznającą dofinansowanie w wysokości 719,7 mln euro na realizację projektów II fazy synchronizacji, w tym 492,5 mln euro na realizację fazy wdrożeniowej Harmony Link. W maju 2021 r. PSE i LITGRID podjęli pozytywne decyzje inwestycyjne. Tym samym projekt przeszedł z fazy przygotowawczej do fazy wdrożeniowej. W lipcu 2021 r. PSE ogłosiły przetarg, w trybie dialogu konkurencyjnego, na wybór wykonawcy stacji konwerterowych w Polsce i na Litwie. W sierpniu 2021 r. LITGRID uruchomił przetarg na wybór wykonawcy kabla HVDC. W III i IV kwartale 2021 r. zakończono większość prac studyjnych, w tym związanych z badaniami morskimi, środowiskowymi, archeologicznymi i geologicznymi. W 2021 r. wszystkie krytyczne prace projektowe były realizowane zgodnie z harmonogramem projektu. W III kwartale 2022 r. zakończono proces pozyskiwania kluczowych pozwoleń i decyzji administracyjnych dla projektu. Dodatkowo, w maju 2022 r. uruchomiono przetarg na przedstawiciela zamawiającego mającego wspierać PSE i LITGRID w nadzorze prac głównych wykonawców.
Aktualnie systemy KB pracują w ramach systemu IPS/UPS, który geograficznie obejmuje obszary dawnych Republik Związku Radzieckiego. Zaplanowana na 2025 r. synchronizacja systemów KB z EK jest elementem koncepcji europejskiej unii energetycznej i przykładem solidarności w obszarze bezpieczeństwa energetycznego. Realizacja projektu ma charakter kluczowy dla zakończenia integracji oraz zwiększenia zakresu łączenia rynków systemów KB z systemem europejskim. Potwierdzeniem tego jest podpisana w czerwcu 2019 r. przez przewodniczącego Komisji Europejskiej oraz premierów i prezydentów Polski, Litwy, Łotwy i Estonii mapa drogowa wdrażająca projekt synchronizacji.
Synchronizacja systemów Ukrainy i Mołdawii
PSE były również zaangażowane w projekt rozszerzania systemu Europy kontynentalnej o systemy Ukrainy i Mołdawii. Byliśmy członkiem konsorcjum OSP powołanego do wykonania dodatkowych studiów oraz prac mających na celu dostosowanie technicznych standardów pracy tych systemów, a także wypełnienie stosownych regulacji KE w zakresie prowadzenia pracy oraz zasad rynkowych. Przedstawiciel PSE przewodniczył grupie roboczej odpowiedzialnej za wykonanie systemowych analiz dynamicznych.
W grudniu 2021 r. zakończyły się prace analityczne określające możliwość przyłączenia systemu UA/MD do Europy kontynentalnej. W studium dynamicznym wskazane zostały środki zaradcze do wdrożenia przez OSP z UA/MD dla tłumienia oscylacji.
Jednym z warunków synchronizacji było przeprowadzenie testu pracy wyspowej, potwierdzającej zdolność systemu UA/MD do utrzymania stabilnej pracy. Test dla okresu zimowego odbył się w dniach 24-26 lutego 2022 r. i zakończył wynikiem pozytywnym. W dniu rozpoczęcia testu nastąpił atak Rosji na Ukrainę. Test dla lata planowany był na czerwiec 2022.
27 lutego 2022 r. Ukrenergo (OSP w Ukrainie) wystąpiło do OSP z Europy kontynentalnej z prośbą o awaryjną synchronizację. 28 lutego 2022 r. do prośby przyłączyła się Moldelectrica. 11 marca 2022 r. odbyło się nadzwyczajne posiedzenie ENTSO-E RGCE, na którym wyrażono zgodę na awaryjną synchronizację, która została przeprowadzona 16 marca 2022 roku.
Współpraca pomiędzy systemami UA/MD i Europy kontynentalnej jest na bieżąco monitorowana przez funkcjonujący w obszarze ENTSO-E RGCE zespół zadaniowy. W oparciu o rekomendacje wypracowane w ramach zespołu ENTSO-E RGCE podejmuje m.in. decyzje o dopuszczalnym poziomie wymiany handlowej na granicach systemów.
W następstwie porozumienia podpisanego w czerwcu 2022 między rządami Polski i Ukrainy ─ PSE i Ukrenergo uruchomiły działania nad odbudową na napięciu 400 kV nieczynnego od połowy lat 90-tych połączenia Rzeszów-Chmielnicka. Uruchomienie połączenia zwiększy możliwości wymiany handlowej między Polską i Ukrainą oraz wzmocni połączenie pomiędzy systemami UA/MD i Europy kontynentalnej.