Jednym z podstawowych obowiązków spółki jako operatora systemu przesyłowego (OSP) jest zapewnienie bezpieczeństwa funkcjonowania systemu elektroenergetycznego. Wsparciem realizacji tego celu jest wdrożenie mechanizmu mocowego, tj. rynku mocy, który powinien zagwarantować wystarczalność generacji w perspektywie średnio- i długoterminowej. Rynek mocy powinien również zapewnić moc dyspozycyjną umożliwiającą dalszy rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE) bez negatywnego wpływu na bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej do odbiorców końcowych.

Rynek mocy powinien także umożliwić wdrożenie skutecznego i opartego na zasadach konkurencji mechanizmu koordynacji budowy i wycofań mocy wytwórczych oraz rozwoju usług redukcji zapotrzebowania, zapewniając przy tym minimalizację kosztów dla odbiorców końcowych.

Od początku 2021 r. przeprowadzono szereg procesów pozwalających na zawarcie kolejnych umów mocowych, a także realizację umów zawartych dotychczas.

W 2021 r. realizacja procesów w ramach rynku mocy rozpoczęła się od certyfikacji ogólnej, przeprowadzonej w okresie od 5 stycznia do 12 marca. Udział w certyfikacji ogólnej jest obowiązkowy dla wszystkich istniejących jednostek fizycznych wytwórczych o mocy osiągalnej brutto nie mniejszej niż 2 MW, a spełnienie tego obowiązku jest monitorowane przez Prezesa URE. Udział jednostek fizycznych wytwórczych planowanych, jednostek fizycznych redukcji zapotrzebowania oraz jednostek redukcji zapotrzebowania planowanych jest nieobowiązkowy, ale stanowi warunek późniejszego udziału w aukcji. Jednostka, która pomyślnie przejdzie proces certyfikacji ogólnej, zostaje wpisana do rejestru.

W ramach certyfikacji ogólnej w 2021 r. wnioskodawcy złożyli 1254 wniosków o wpis do rejestru. Pomyślnie zweryfikowano i wpisano do rejestru 1223 jednostki, w tym 1020 jednostek fizycznych wytwórczych i 203 jednostki redukcji zapotrzebowania. W Tab. 1. przedstawiono podsumowanie certyfikacji ogólnej z 2021 roku.

Na poniższych wykresach przedstawiono informację o liczbie jednostek fizycznych wytwórczych wpisanych do rejestru w toku certyfikacji ogólnej 2021 w podziale na wykorzystywane podstawowe źródła energii.

W terminie 14 dni od zakończenia certyfikacji ogólnej PSE przekazały do ministra właściwego ds. energii oraz Prezesa URE szczegółowy raport podsumowujący certyfikację ogólną. Z kolei w terminie 28 dni od zakończenia certyfikacji ogólnej PSE przygotowały propozycję parametrów aukcji głównej dla roku dostaw 2026 oraz parametrów aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2023 i również przekazały ją do Prezesa URE oraz ministra właściwego ds. energii.
Ostateczne wartości parametrów zostały opublikowane w Rozporządzeniu Ministra Klimatu z 12 sierpnia 2021 r. ws. parametrów aukcji głównej dla roku dostaw 2026 oraz parametrów aukcji dodatkowych dla roku dostaw 2023.

16 lutego 2021 r. zakończyła się certyfikacja do aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2022 rozpoczęta jeszcze w 2020 r. (24 listopada 2020 r.). W ramach certyfikacji do aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2022 dostawcy mocy złożyli 94 wnioski o certyfikację, z których 52 dotyczyło istniejących jednostek rynku mocy wytwórczych, a 42 niepotwierdzonych jednostek rynku mocy redukcji zapotrzebowania. W wyniku weryfikacji wniosków PSE wydały 83 certyfikaty dopuszczające jednostki rynku mocy do udziału w aukcji mocy lub rynku wtórnym. W Tab. 2. zawarto szczegółowe informacje o liczbie wydanych certyfikatów.

Bezpośrednio po ogłoszeniu wstępnych wyników aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2022 PSE uruchomiły możliwość zgłaszania w rejestrze transakcji obrotu wtórnego dotyczących roku dostaw 2022 (realizacja przepisów art. 48 ust. 1 pkt 1 ustawy o rynku mocy). Każda transakcja obrotu wtórnego musi zostać zgłoszona do PSE w celu weryfikacji pod kątem spełnienia wymagań określonych w art. 48 ust. 2 ustawy o rynku mocy. Minimalny wolumen przenoszonego obowiązku mocowego objętego pojedynczą transakcją to 0,001 MW, a minimalny okres jego trwania to jedna godzina z zakresu 7:00-22:00 w dni robocze. Transakcja przeprowadzana w ramach obrotu wtórnego musi być zgłoszona najpóźniej na dobę przed rozpoczęciem okresu, którego dotyczy.

Równolegle do procesów certyfikacyjnych PSE kontynuowały proces zastąpienia jednostek redukcji zapotrzebowania planowanych. Proces ten jest prowadzony we współpracy z OSD i ma na celu pozyskanie informacji o jednostkach fizycznych redukcji zapotrzebowania zastępujących jednostkę redukcji zapotrzebowania planowaną oraz wpisanie tych jednostek do rejestru. Dostawcy mocy mogą składać wnioski o zastąpienie nie później niż na 3 miesiące przed rozpoczęciem okresu dostaw, na który została zawarta umowa mocowa lub na 3 miesiące przed rozpoczęciem ostatniego kwartału roku dostaw określonego w certyfikacie –w przypadku jednostek nieobjętych umową mocową. Ostatecznie w 2021 r. zastąpionych zostało 17 jednostek redukcji zapotrzebowania planowanych.

Po zakończonym procesie zastąpienia jednostek redukcji zapotrzebowania planowanych, PSE przystąpiły do testów redukcji zapotrzebowania w odniesieniu do niepotwierdzonych jednostek rynku mocy redukcji zapotrzebowania. W przypadku niepotwierdzonych jednostek rynku mocy redukcji zapotrzebowania, które przed rozpoczęciem okresu dostaw określonego w umowie mocowej nie uzyskają potwierdzenia testu zdolności redukcji zapotrzebowania, dochodzi do rozwiązania umowy mocowej. Testy redukcji zapotrzebowania przeprowadzane są na wniosek dostawcy mocy składany poprzez rejestr. Za pozytywny wynik testu uznaje się dostarczenie mocy w wysokości co najmniej 80 proc. iloczynu mocy osiągalnej netto i korekcyjnego współczynnika dyspozycyjności. W 2021 r. pozytywny wynik uzyskało 17 jednostek, które zmieniły status na potwierdzoną jednostkę redukcji zapotrzebowania.

W dniu 26 sierpnia 2021 r. PSE przeprowadziły za pośrednictwem Portalu Uczestnika Rynku Mocy drugą w historii rynku mocy aukcję wstępną. W aukcji wstępnej udział mogą wziąć jednostki fizyczne zagraniczne zlokalizowane w krajach, których system elektroenergetyczny jest bezpośrednio połączony z KSE. Ustawa dopuszcza udział jednostek zlokalizowanych w trzech obszarach: w strefie profilu synchronicznego (część systemu przesyłowego Republiki Federalnej Niemiec, system przesyłowy Republiki Czeskiej i system przesyłowy Republiki Słowackiej), w Republice Litewskiej oraz w Królestwie Szwecji. Aukcje wstępne przeprowadzane są dla każdej ze stref oddzielnie, a maksymalny wolumen obowiązków mocowych dla danej strefy jest określany rozporządzeniem ministra właściwego ds. energii wydawanym na podstawie art. 34 ustawy o rynku mocy. W aukcji wstępnej przyjmowane są oferty począwszy od tych o najniższej cenie, aż do momentu osiągnięcia maksymalnego wolumenu dla danej strefy. Następnie oferty wybrane w toku aukcji wstępnej są zastępowane jednostkami rynku mocy w certyfikacji do aukcji.

Aukcja wstępna przeprowadzona w 2021 r. dotyczyła dopuszczenia jednostek fizycznych zagranicznych zlokalizowanych na terytorium Królestwa Szwecji do udziału w aukcji głównej na rok dostaw 2026. Aukcja zakończyła się przyjęciem 39 ofert. PSE przekazały – w terminie 21 dni od zakończenia aukcji wstępnej – szczegółowy raport podsumowujący przebieg aukcji do ministra właściwego ds. energii oraz do Prezesa URE.

Kolejnym procesem rynku mocy przeprowadzonym w 2021 r. była certyfikacja do aukcji głównej na rok dostaw 2026. Udział w certyfikacji do aukcji nie jest obowiązkowy, ale jest niezbędny do utworzenia jednostek rynku mocy i dopuszczenia ich do udziału w aukcji lub w rynku wtórnym na dany okres dostaw. W wyniku pomyślnej weryfikacji wniosków, PSE wydały certyfikaty uprawniające jednostki rynku mocy do uczestnictwa w aukcji głównej oraz rynku wtórnym. W ramach certyfikacji do aukcji głównej na rok dostaw 2026 dostawcy mocy złożyli 221 wniosków o certyfikację, z których 157 dotyczyło jednostek rynku mocy wytwórczych, w tym 39 jednostek rynku mocy wytwórczych zagranicznych, a 64 dotyczyły jednostek rynku mocy redukcji zapotrzebowania. Po przeprowadzeniu certyfikacji, PSE przekazały do ministra właściwego ds. energii oraz Prezesa URE szczegółowy raport podsumowujący tę certyfikację do aukcji.

W wyniku weryfikacji wniosków PSE wydały 219 certyfikatów dopuszczających do udziału w aukcji mocy lub rynku wtórnym. W Tab. 4. zawarto szczegółowe informacje nt. liczby wydanych certyfikatów.

W 2021 r. została przeprowadzona również aukcja główna na rok dostaw 2026. Była to szósta na polskim rynku mocy aukcja główna. W jej wyniku zawarto łącznie 128 umów mocowych, w tym 17 umów mocowych na okres dłuższy niż jeden rok. Do aukcji głównej na rok dostaw 2026 po raz pierwszy dopuszczone zostały wyłącznie jednostki rynku mocy spełniające limit emisji dwutlenku węgla na poziomie 550 g/kWh. W Tab. 5. przedstawiono podsumowanie przeprowadzonej aukcji głównej.

Zasady przeprowadzania aukcji głównych są analogiczne do zasad stosowanych w aukcjach dodatkowych. W odróżnieniu jednak od aukcji dodatkowych, w aukcjach głównych jednostki rynku mocy mogą – w zależności od typu jednostki rynku mocy i zaoferowanego przez nią okresu trwania obowiązku mocowego – zawierać wieloletnie umowy mocowe. Istniejące jednostki rynku mocy wytwórcze mogą oferować obowiązek mocowy wyłącznie na jeden okres dostaw. Modernizowane jednostki rynku mocy wytwórcze oraz jednostki rynku mocy redukcji zapotrzebowania, które zadeklarują przeprowadzenie inwestycji oraz spełnienie jednostkowych poziomów nakładów inwestycyjnych określonych w rozporządzeniu, mogą oferować obowiązek na nie więcej niż 5 okresów dostaw, zaś nowe jednostki rynku mocy wytwórcze, deklarujące spełnienie jednostkowych poziomów nakładów inwestycyjnych z rozporządzenia, na nie więcej niż 15 okresów dostaw. Dodatkowo, istnieje możliwość przedłużenia okresu obowiązywania umowy mocowej o dodatkowe 2 lata dla niskoemisyjnych jednostek rynku mocy wytwórczych (tzw. green bonus).

Tab. 6. przedstawia podział umów mocowych ze względu na okres trwania obowiązków mocowych.

Zgodnie z nowelizacją ustawy o rynku mocy, dostawca mocy, który w wyniku aukcji głównej zawarł umowę mocową dotyczącą nowej lub modernizowanej jednostki rynku mocy, jest zobowiązany nie później niż w terminie 24 miesięcy od dnia ogłoszenia ostatecznych wyników aukcji głównej wykazać, że jednostka rynku mocy, którą dysponuje, osiągnęła tzw. finansowy kamień milowy (FKM). Osiągnięcie FKM następuje poprzez wykazanie, że poniesiono nakłady inwestycyjne w wysokości co najmniej 10 proc. wymaganych nakładów na realizację inwestycji oraz zawarto umowy inwestycyjne o łącznej wartości wynoszącej co najmniej 20 proc. wymaganych nakładów inwestycyjnych (art. 52 ust. 1 pkt 1 oraz 2 ustawy o rynku mocy). W wyniku nowelizacji ustawy o rynku mocy, w celu spełnienia tych wymagań dostawcy mocy, którzy w wyniku aukcji głównej na rok dostaw 2025 zawarli umowy mocowe, zobowiązani są dostarczyć poprzez rejestr oświadczenia potwierdzające spełnienie FKM dopiero w roku 2022. W związku z tym w 2021 r. do PSE nie wpłynęły oświadczenia FKM do weryfikacji.

Ponadto zgodnie z ustawą o rynku mocy dostawca mocy, który w wyniku aukcji głównej zawarł umowę mocową na więcej niż jeden rok dostaw, jest zobowiązany wykazać nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego okresu dostaw, a w przypadku nowej jednostki rynku mocy wytwórczej nie później niż przed zakończeniem trzeciego roku dostaw albo przed zakończeniem trwania umowy mocowej, jeżeli została zawarta na mniej niż trzy lata dostaw, że jednostka rynku mocy, którą dysponuje, osiągnęła operacyjny kamień milowy (OKM). Osiągnięcie OKM następuje poprzez przedstawienie dokumentów potwierdzających zrealizowanie zakresu rzeczowego inwestycji i wymaganych nakładów inwestycyjnych oraz możliwość dostarczenia mocy przez tę jednostkę w wielkości nie mniejszej niż 95 proc. obowiązku mocowego wynikającego z umowy mocowej zawartej w odniesieniu do tej jednostki rynku mocy w toku aukcji głównej, przy pracy ciągłej jednostki, przez okres co najmniej godziny (art. 52 ust. 2 pkt 1 oraz 2 ustawy o rynku mocy). Dodatkowo, musi zostać przedstawiona niezależna ekspertyza zawierająca informacje, zgodnie z art. 52 ust. 2 pkt 3 ustawy o rynku mocy, oraz dołączona informacja o wielkości udzielonej pomocy publicznej, a w przypadku nowych jednostek rynku mocy – także wykaz punktów pomiarowych. W 2021 r. PSE zweryfikowały pozytywnie oświadczenia dot. OKM dla 2 jednostek rynku mocy, w odniesieniu do których zawarto umowy mocowe w toku aukcji głównej na rok dostaw 2022 oraz dla 4 jednostek rynku mocy z umowami mocowymi zawartymi w toku aukcji głównej na rok dostaw 2021, które nie spełniły OKM przed rozpoczęciem pierwszego roku dostaw.

W ramach procesu monitorowania realizacji umów mocowych zweryfikowano raporty inwestycyjne składane w terminie 10 dni roboczych po zakończeniu 6 pełnych miesięcy począwszy od trzeciego roku kalendarzowego po przeprowadzeniu aukcji głównej. Raporty pozwalają kontrolować, czy osiągnięcie OKM w terminie nie jest zagrożone. W lipcu 2021 r. pozytywnie zweryfikowano 37 raportów inwestycyjnych, natomiast w styczniu 2022 r. – 34 raporty.

Rok 2021 był pierwszym rokiem dostaw dla mocy zakontraktowanych w wyniku aukcji mocy. Wobec tego PSE rozpoczęły obsługę kolejnych procesów rynku mocy, tj. wykazywanie zdolności do wykonania obowiązku mocowego, testowe okresy zagrożenia oraz płatności z tytułu wykonania obowiązków mocowych. W 2021 r. nie odnotowano sytuacji, w której wielkość nadwyżki mocy dostępnej dla operatora w procesach planowania dobowego pracy systemu wymagałaby interwencji w postaci ogłoszenia okresu zagrożenia. Z tego powodu w roku 2021 nie rozliczano wykonania obowiązków mocowych w okresie zagrożenia oraz nie naliczano premii za wykonanie obowiązku mocowego w wielkości większej niż wymagana w danym okresie zagrożenia.

Zgodnie z art. 67 ustawy o rynku mocy, po zakończeniu każdego kwartału w roku dostaw dostawca mocy, który był stroną umowy mocowej, wykazuje operatorowi zdolność do wykonania obowiązku mocowego w stosunku do każdej z jednostek rynku mocy, której dotyczy umowa. Wykazanie zdolności do wykonania obowiązku mocowego polega na wskazaniu operatorowi dnia i godziny, w której jednostka rynku mocy dostarczała moc do systemu w wymaganej wielkości (tzw. demonstracja). Tab. 7. przedstawia liczbę jednostek rynku mocy (JRM) objętych obowiązkiem wykazania demonstracji w 2021 r. oraz ich wyniki w ujęciu kwartalnym.

Z łącznie ogłoszonych 105 testowych okresów zagrożenia 102 przypadki zakończyły się wynikiem pozytywnym, a 3 negatywnym. Wobec powyższego, zgodnie z art. 68 ust. 8 ustawy o rynku mocy w przypadku negatywnego wyniku testowego okresu zagrożenia PSE naliczyły dla dostawców mocy kary za niewykonanie obowiązku mocowego na łączną kwotę netto 91 835,15 zł. W przypadku pozytywnego wyniku testowego okresu zagrożenia PSE na wniosek dostawcy mocy zwracają uzasadnione koszty związane z jego wykonaniem. Tab. 8. przedstawia kwoty zwrócone przez PSE dostawcom mocy po zatwierdzeniu wniosków o zwrot uzasadnionych kosztów w poszczególnych kwartałach 2021 roku.

Rok 2021 był pierwszym rokiem rozliczeń na rynku mocy, obejmujących w szczególności wypłatę wynagrodzeń za wykonanie obowiązku mocowego oraz naliczanie kar z tytułu niewykonania obowiązku mocowego i niespełnienia OKM. Poniższa tabela pokazuje wynagrodzenia, jakie uzyskali dostawcy mocy w 2021 r. w ujęciu miesięcznym.

Na początku roku 2022 PSE rozpoczęły kolejną certyfikację ogólną, która została przeprowadzona w okresie od 3 stycznia do 11 marca 2022. Podczas trwania certyfikacji wnioskodawcy złożyli 1412 wniosków o wpis do rejestru. Pomyślnie zweryfikowanych i wpisanych do rejestru zostało 1379 jednostek, w tym 1144 jednostki fizyczne wytwórcze i 235 jednostek redukcji zapotrzebowania. Zestawienie liczby i mocy osiągalnych netto jednostek wpisanych do rejestru przedstawiono w Tab. 6.

W terminie 14 dni od zakończenia certyfikacji ogólnej PSE przekazały do ministra właściwego ds. energii oraz Prezesa URE szczegółowy raport podsumowujący certyfikację ogólną w 2022 roku. Dodatkowo, w terminie 28 dni od zakończenia certyfikacji ogólnej PSE przygotowały propozycję parametrów aukcji głównych dla roku dostaw 2027 oraz parametrów aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2024. Propozycja parametrów została przekazana do Prezesa URE i ministra właściwego ds. energii.

Równocześnie, w okresie od 23 listopada 2021 r. do 18 lutego 2022 r. PSE przeprowadziły certyfikację do aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2023. Podobnie jak w certyfikacji do aukcji głównej, udział w certyfikacji nie był obowiązkowy, lecz niezbędny w celu utworzenia jednostek rynku mocy i dopuszczenia ich do udziału w aukcjach dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2023 lub w rynku wtórnym na dany rok dostaw. W wyniku pomyślnej weryfikacji wniosków, PSE wydały certyfikaty uprawniające jednostki rynku mocy do uczestnictwa w ww. procesach. Po przeprowadzeniu certyfikacji PSE przekazały do ministra właściwego ds. energii oraz Prezesa URE szczegółowy raport podsumowujący proces.

Aukcje dodatkowe zostały przeprowadzone po raz trzeci przez PSE 17 marca 2022 r. Cztery aukcje dodatkowe na poszczególne kwartały roku dostaw 2023 odbyły się równocześnie. W wyniku procesu zawartych zostało łącznie 159 umów mocowych. W Tab. 7. przedstawiono podsumowanie przeprowadzonych aukcji dodatkowych.

Dochowując wynikającego z ustawy terminu wynoszącego 3 dni robocze od zakończenia aukcji mocy PSE zamieściły w rejestrze oraz podały do publicznej wiadomości wstępne wyniki aukcji. Następnie szczegółowy raport podsumowujący przebieg aukcji został przekazany do ministra właściwego ds. energii oraz Prezesa URE. Ostateczne wyniki aukcji dodatkowych na kwartały dostaw 2023 zostały ogłoszone przez Prezesa URE w Biuletynie Informacji Publicznej 8 kwietnia 2022 roku.

Po ogłoszeniu wstępnych wyników aukcji dodatkowych na poszczególne kwartały roku dostaw 2023, realizując przepisy art. 48 ust. 1 pkt 1 ustawy o rynku mocy, PSE uruchomiły możliwość zgłaszania w rejestrze transakcji obrotu wtórnego dotyczących roku dostaw 2023.